تاراج ثروت یک ملت بدون هیچ مسئولیت پذیری

هنوز تکلیف هدیه‌ی ۲۵۶میلیون دلاری احمدی‌نژاد به تاجیکستان مشخص نیست

دولت تاجیکستان درمورد سد و نیروگاه ۲۵۶ میلیون دلاری سنگ توده، که توسط مهندسان ایرانی در این کشور ساخته شد، به تعهدات خود عمل نمی‌کند. پیگیری‌ها دراین‌باره نتیجه مشخصی نداشته و مسئولان از پاسخ شفاف سرباز می‌زنند.

از سال ۱۳۸۵ دولت ایران به همراه یکی از شرکت‌های خصوصی کشور بنام فراب که مدیریت آن به دست هیئت‌مدیره‌ای سه‌نفری است و محمدعلی يزدان‌جو ریاست این هیئت‌مدیره را به عهده دارد؛ عملیات احداث یک سد و نیروگاه بزرگ به نام سنگ توده را در کشور تاجیکستان با هزینه‌ای بالغ‌بر ۲۰۰ میلیون دلار آغاز کرد. به‌رغم گذشت ده سال از زمان ساخت و افتتاح فازهای اول و دوم این پروژه در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۳، دولت تاجیکستان با هدیه فرض کردن این پروژه، بنا ندارد، بدهی خود را به‌طرف ایرانی بازگرداند.

۲
پروژه سنگ توده از سال ۱۳۸۵با محوریت یک شرکت مهندسی ایرانی به نام فراب که در بخش ساخت سد فعال است، آغاز و در همان زمان هزینه ساخت سد و نیروگاه چیزی حدود ۲۵۶ میلیون دلار برآورد شد؛ هزینه‌ای که دولت جمهوری اسلامی ایران ۱۸۰ میلیون دلار، دولت تاجیکستان ۴۰ میلیون دلار و شرکت مجری نیز مابقی آن یعنی ۳۶ میلیون دلار را تقبل کردند.

مسئولیت مدیریت و مهندسی ساخت سد و نیروگاه سنگ توده بر عهده ایران گذاشته شد و بیش از ۸۰ درصد هزینه‌های آن را نیز دولت و بخش خصوصی ایرانی تقبل کرد در مقابل بنابراین شد تا نیروگاه این مجموعه پس از بهره‌برداری به مدت ۱۲ سال در اختیار ایران باشد تا طرف ایرانی هزینه‌های انجام‌شده و سود توافق شده را از این پروژه بزرگ کسب کند و پس‌ازآن این مجموعه را کامل در اختیار تاجیکستان قرار دهد. فاز اول این سد در سال ۱۳۹۰ و با حضور «محمود احمدی‌نژاد» رئیس‌جمهور وقت ایران و «امامعلی رحمان» رئیس‌جمهور تاجیکستان افتتاح شد.

در اینجا با دو پرسش مهم روبرو هستیم:

نخست: با توجه به اینکه رئیس‌جمهور سابق در رابطه با یکی دیگر از پروژه‌های عمرانی ایرانی که در تاجیکستان اجرا شد، عیناً از واژه هدیه استفاده کرده و در جریان افتتاح تونل انزاب در سال ۱۳۸۹ گفته بود: تونل انزاب هديه مردم ايران به مردم تاجيكستان است. اما هنوز مشخص نیست که آیا مقام اول اجرایی کشور در دولت نهم و دهم عیناً از واژه هدیه در رابطه با این سد استفاده کرده است و یا خیر؟

دوم: آخرین وضعیت پرداخت بدهی ایران از سوی دولت تاجیکستان به ایران کجا رسیده است، چرا به‌رغم توافق صورت گرفته طرف تاجیکستانی حاضر نشد تا ۱۲ سال مدیریت سد و نیروگاه آن را برای به دست آمدن هزینه و سود در اختیار ایران قرار دهد.

چه کسی ۱۵۰ میلیون دلار هدیه داد؟

حسین مرعشی» سخنگوی حزب کارگزاران در اولین کنگره استانی حزب کارگزاران سازندگی ایران در خراسان رضوی که در مشهد برگزارشده بود، از پرداخت هدیه ۱۵۰ میلیون دلاری ایران در دولت نهم و دهم به کشور تاجیکستان خبر داده و گفته‌است: «در زمان آقای خاتمی، سدی در دولت تاجیکستان توسط مهندسین ایرانی ساخته شد و دولت تاجیکستان برای احداث آن از ایران ۱۵۰ میلیون دلار وام گرفته بود، رئیس دولت دهم آقای احمدی‌نژاد که برای افتتاح این سد به تاجیکستان رفتند در نطقشان گفتند که این هدیه‌ای از جانب ملت ایران به شماست.از آن روز دیگر تاجیک‌ها قسط وام‌های خود را پرداخت نمی‌کنند و می‌گویند رئیس‌جمهور شما این سد را به‌عنوان هدیه به ما داده است.»

در همین سال، «طاهر شه حامد» رئیس صندوق ضمانت صادرات ایران از تأخیر تاجیکستان در پرداخت ۶ قسط وام ایران خبر داد و گفت: «دولت تاجیکستان برای پرداخت شش قسط عقب‌افتاده سنگ توده تا ژانویه ۲۰۱۶ جدول بازپرداخت را ارائه خواهد داد. درواقع هزینه سنگ توده ایران که توسط تاجیکستان خریداری‌شده تا ژانویه ۲۰۱۶ اقساط آن دریافت نمی‌شود و بعدازاین موعد هر قسط بر سر موعد خود از سوی دولت تاجیکستان پرداخت خواهد شد.» اما خیلی طول نکشید که روحانی از عمل نکردن تعهدات تاجیک‌ها خبر داد.

شاید در آن زمان کسی گمان نمی‌کرد این تعارف ایرانی (اگر واقعاً گفته‌شده باشد)، روزی دردسرساز شود، ولی در ادامه و وقتی‌که «حسن روحانی» رئیس دولت یازدهم برای افتتاح فاز دوم سد در سال ۱۳۹۳ به تاجیکستان رفت، تازه نشانه‌هایی از بی‌میلی طرف تاجیک برای پرداخت تعهدات خود آشکار شد.

«روحانی» در سال ۱۳۹۳ به تاجیکستان سفر و فاز دوم این پروژه که همان نیروگاه برقابی سد است را افتتاح کرد، اما به‌رغم توافقات پیشین، دولت تاجیکستان از واگذاری نیروگاه به مدت ۱۲ سال و یا پرداخت بدهی خود به ایران سر باز زد.

حساب ‌و کتاب این هدیه دست کیست؟

«نائینیان» یکی از کارکنان اداره کل روابط عمومی وزارت نیرو در این باره به تابناک گفته است: این طرح در وزارت نیرو متولی مشخصی ندارد و متولی مستقیم آن در ایران «شرکت خصوصی مهندسی فرآب» است.

او ضمن اشاره به اینکه وزارت نیرو، هیچ اطلاعی از جزئیات پرداخت‌ها و بدهی‌ها ندارد و صرفاً فضاسازی برای اشتغال بخش خصوصی را انجام داده؛ خبرنگار تابناک را برای کسب اطلاعات دقیق‌تر به شرکت خصوصی مرتبط ارجاع داد.

این در حالی است که بر اساس بررسی سوابق تاریخی، اساسا ۷۰ درصد هزینه اجرای سد از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته و حضور مکرر مقامات ارشد اجرایی کشور در تاجیکستان ازجمله دو رئیس‌جمهور نیز نشانه‌ای از این واقعیت است.

هرچند بنا بر اخبار زمان آغاز عملیات احداث سد، ۱۸۰ میلیون دلار از هزینه ساخت را دولت ایران و ۳۶ میلیون دلار را هم شرکت ایرانی مجری تقبل کرده است، حالا وزارت نیرو که از این موضوع مهم اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و مسئولیت همه ماجرا را متوجه یک شرکت خصوصی می‌کند؛ باید پرسید، چرا مردم حق ندارند پس از گذشت چندین سال از جزئیات هدیه خود آگاه شوند؟

گزیده شدن دوبار از یک سوراخ

درهرصورت تاجیک‌ها برق تولیدی را دریافت و بخشی از آن را مصرف و بخش دیگری را به افغانستان صادر می‌کنند اما بدهی‌های طرف ایرانی را بازپرداخت نمی‌کنند. تاکنون جلسات زیادی بین طرفین انجام‌شده و در آخرین مورد قرار شد از سال ۲۰۱۷ مبلغ ۲۰ میلیون پرداخت و در سال ۲۰۲۰ که پروژه کاسا ۱۰۰۰ (خطوط انتقال انرژی به افغانستان و پاکستان) به بهره‌برداری می‌رسد مبالغ را اضافه کنند به‌طوری‌که تا سال ۲۰۱۵ کاملاً بازپرداخت شود.

اما مسئولین چه تضمینی دارند که دولت تاجیکستان این بار به تعهدات خود عمل خواهد کرد؟

گفتنی است سد و نیروگاه سنگ توده در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوشنبه و در استان ختلان واقع شده است. سد سنگ توده دو از نوع خاکی با هسته رسی مرکزی بوده و طول تاج آن ۳۰۵ متر و عرض تاج آن ۱۲ متر است. این سد با دارا بودن مخزنی به حجم ۶۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب، ۳۱ متر ارتفاع دارد.

نیروگاه برق‌آبی سنگ توده-۲ که با ۱۸۰ میلیون دلار ایران و ۴۰ میلیون دلار تاجیکستان ساخته‌شده در ابتدا قرار بود برای ۱۲ سال در اختیار ایران بماند اما در سال ۲۰۱۴ اعلام شد که این مهلت ۲ سال دیگر تمدید شد.